Na północy województwa warmińsko-mazurskiego, wśród malowniczych lasów i pól, kryje się niewielkie miasto, o którym wielu nie słyszało. Jego historia sięga aż 1327 roku.
Średniowieczne korzenie i burzliwa historia
Młynary, to najmniejsze miasto regionu. Położone jest na pograniczu Warmii i Mazur, około 20 kilometrów na południowy wschód od Elbląga. Jego historia sięga XIV wieku, kiedy to na tych terenach założono niewielką osadę przy młynie wodnym. W 1327 roku miasto otrzymało prawa miejskie z rąk zakonu krzyżackiego, co zapoczątkowało jego rozwój jako ośrodka handlowego i rzemieślniczego.
Przez wieki Młynary były świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych. Miasto wielokrotnie zmieniało przynależność państwową – od czasów Zakonu Krzyżackiego, przez panowanie Prus, aż po włączenie do Polski. Okresy wojen i pożarów niejednokrotnie niszczyły jego zabudowę, ale Młynary zawsze się podnosiły. Dziś na ulicach miasta wciąż można dostrzec ślady tej burzliwej przeszłości – zabytkowy kościół św. Piotra i Pawła z gotycką bryłą przypomina o średniowiecznych korzeniach, a spacerując po wąskich uliczkach, można odnaleźć fragmenty dawnych murów miejskich.
Spokojne życie w małym mieście
Dziś Młynary liczą nieco ponad 1,6 tysiąca mieszkańców. Choć niewielkie, oferują podstawowe udogodnienia dla mieszkańców – szkołę, przedszkole, ośrodek zdrowia, sklepy i punkty usługowe. Ale to, co wyróżnia Młynary, to ich spokojny, sielankowy klimat. Otoczone lasami, łąkami i polami, są miejscem, w którym życie płynie wolniej. W okolicy znajdują się liczne trasy spacerowe i rowerowe, które przyciągają miłośników aktywnego wypoczynku. Lasy obfitują w grzyby, a pobliskie jeziora kuszą amatorów wędkowania.
Młynary, mimo niewielkiej liczby mieszkańców, mogą pochwalić się aktywnym życiem kulturalnym. W mieście organizowane są lokalne festyny, wydarzenia plenerowe oraz imprezy religijne, które przyciągają nie tylko mieszkańców, ale i gości z okolicznych miejscowości.
Największym miastem w województwie warmińsko-mazurskim jest Olsztyn, liczy około 169 793 mieszkańców (stan na 2021 rok).
Największe, najmniejsze wsie
Tymczasem największą wsią pod względem liczby ludności jest Bartąg. Wieś została założona w 1345 roku na prawie chełmińskim przez wójta Henryka Lutra. Pierwotnie nosiła nazwę Deutsch Bertung. Bartąg był wielokrotnie niszczony podczas wojen i epidemiie. W XVI wieku Mikołaj Kopernik, jako administrator dóbr kapituły warmińskiej, dwukrotnie odwiedził Bartąg w celu nadania i potwierdzenia praw do ziemi nowym osadnikom. W 1681 roku spłonął miejscowy kościół, który odbudowano i konsekrowano w 1724 roku. W XIX wieku Bartąg stał się miejscem schronienia dla uczestników Powstania Styczniowego.
Bartąg liczy 4 298 mieszkańców według danych z 2021 roku. Dzięki dynamicznemu rozwojowi i bliskości Olsztyna, wieś przyciąga nowych mieszkańców oraz inwestycje. W Bartągu znajduje się zabytkowy kościół św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z ołtarzem z 1695 roku oraz relikwiami św. Fulgencjusza z Ruspe, św. Faustyny i drzazgami Krzyża Świętego.
Jezioro Bartąg, o powierzchni 78 hektarów i linii brzegowej liczącej 4 400 metrów, stanowi popularne miejsce rekreacji dla mieszkańców i turystów.
Na drugim biegunie znajdują się wsie Talpity i Wilki, które są najmniejszymi miejscowościami w województwie warmińsko-mazurskim pod względem liczby mieszkańców. Każda z nich zamieszkiwana jest przez jedną osobę. Talpity znajduje się w gminie Pasłęk w powiecie elbląskim, natomiast Wilki w gminie Braniewo w powiecie braniewskim. Te niewielkie wsie są przykładem wyludniania się niektórych obszarów wiejskich w regionie.
Zróżnicowanie osadnicze województwa warmińsko-mazurskiego odzwierciedla jego bogatą historię oraz dynamiczne zmiany demograficzne. Od tętniącego życiem Olsztyna, przez rozwijające się wsie takie jak Bartąg, po niemal opuszczone miejscowości jak Talpity i Wilki – region ten oferuje unikalny obraz współczesnej Polski.
Miasto a wieś
W Polsce podstawową różnicą między miastem a wsią jest ich status administracyjny, który nie zawsze zależy od liczby mieszkańców. Miasto to miejscowość, która uzyskała prawa miejskie – najczęściej posiada zwartą zabudowę, ulice o miejskim układzie, rynek, instytucje publiczne oraz funkcje usługowe, handlowe czy administracyjne. Władze miasta sprawuje burmistrz lub prezydent oraz rada miejska. Z kolei wieś, mimo że może liczyć nawet kilka tysięcy mieszkańców, jak Bartąg, formalnie pozostaje miejscowością wiejską, jeśli nie posiada praw miejskich i nie pełni typowych funkcji miejskich.
O tym, czy dana miejscowość jest miastem, czy wsią, decyduje w Polsce Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Kluczowe są tu nie tylko warunki formalne, takie jak infrastruktura, zabudowa czy liczba mieszkańców, ale również historia danego miejsca oraz inicjatywa lokalnej społeczności. Przykładem mogą być Młynary – najmniejsze miasto Warmii i Mazur, które liczy zaledwie około 1600 mieszkańców, ale posiada prawa miejskie od 1327 roku i zachowało miejski charakter zabudowy oraz układ przestrzenny.
